تموکن، تئوکه و تخمکه، نام‌هایی برای بندرگاهی هخامنشی بر کرانۀ شمالی خلیج فارس؛ فرصت‌ها و چالش‌های همخوانی مدارک نوشتاری و باستان‌شناختی

بازخوانی گل­نوشته­های باروی تخت­ جمشید در زمان داریوش بزرگ، بایگانی‌های هم­زمان با کوروش بزرگ در سرزمین میان­رودان به همراه گزارش‌های تاریخی زمان اسکندر، هریک با نام‌هایی نزدیک به هم، به وجود موقعیت و مکان جغرافیایی مهم از دوران هخامنشی با ساختمان­های شاهی و اهمیت سیاسی، اداری و بازرگانی در کرانۀ شمالی خلیج فارس شهادت می‌دهند. بر این اساس، مقالۀ حاضر با هدف بازشناسی موقعیت و جایگاه محل مورد نظر در مرحلۀ نخست، ضمن بررسی منابع و اسناد نوشتاری مورد اشاره، به این نتیجه می‌رسد که منظور تمامی آنها جایی در محدودۀ مثلث برازجان، بوشهر و گناوة امروزی و بر کرانۀ خلیج فارس بوده است. در ادامه و با توجه به داده­های حاصل از بررسی‌ها و کاوش‌های باستان­شناختی، جلگۀ برازجان تا خط کرانه، بهعنوان بهترین گزینه برای مکان­یابی محوطۀ هخامنشی مورد بحث که از آن با نام‌هایی چون تموکن، تخمکه و تئوکه نام برده شده، پیشنهاد و معرفی شده است. به عقب بردن پیشینۀ فعالیت‌های ساختمانی از داریوش به کوروش بزرگ با تلاش برای گاهنگاری دقیق‌تر کاخ‌های کشف­شده، ادعای بندرگاه بودن تموکن در پاره­ای از اسناد نوشتاری و تضاد این مهم با جایگاهی که در نهایت برای شهر تموکن براساس یافته­های باستان­شناختی پیشنهاد شده است، به همراه انتساب تمامی کاخ‌های کشف­شده به کوروش بزرگ، درحالی­که گل­نوشته‌ها به فعالیت‌های ساختمانی داریوش بزرگ در تموکن اشاره دارند، از مهم‌ترین مسائل    پیش­روی پژوهشگر در مطابقت و همخوانی اسناد نوشتاری با یافته­های باستان­شناختی به­­شمارمی‌رود.